HAREKET FOTOĞRAFÇILIĞI – Hareketli Nesnelerin Çekimi (1)

Bu makale, PhotoWorld dergisinin 2009 Temmuz-Ağustos sayısında yayınlanmıştır.

Burada yer alan yazı ve fotoğraflar eser sahibine aittir. İzinsiz olarak kaynak gösterilerek dahi kullanılamaz, alıntı yapılamaz. Bu sitedeki çalışmaların tamamının ve/veya bir kısmının izin alınmadan kopyalanması ve kullanılması 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasına göre suçtur. İzinsiz kullanılarak, alıntı yapılması halinde izinsiz kullananlar hakkında yasal kovuşturma yapılacaktır.

Copyright 2009, E. K. Gürbüz

Çevremiz sürekli hareket halindedir. Günlük aktivitelerimiz, bir işle meşgul olmamız, çalışmamız, hobilerimiz, eğlenmemiz hep hareket içermektedir. Peki, durağan nesneleri çekmeye kıyasla bu tür hareketli konuları nasıl başarıyla karelerimize aktarabiliriz? Ne kadar uğraşsak da elde edemediğimiz sonuçları usta fotoğrafçılar nasıl elde ediyorlar? İşte bu yazımızda hareket fotoğrafçılığına ışık tutacak temel teknikleri birlikte gözden geçireceğiz. Bundan sonraki çekimlerinizde belki de yepyeni bir dünyanın kapılarını birlikte aralıyor olacağız.

Hareketli nesnelerin çekimi, doğal bazı zorluklar içerir. Bu zorlukların adreslenmesi için temel fotoğraf çekim bilgisine ek olarak bazı teknikler ve dikkat edilecek hususlar vardır. Amacımız aksiyon fotoğrafçılığı için gerekli olan teknikleri anlamak ve daha önemlisi bunları ihtiyaç duyduğumuz anda rahatça uygulayabiliyor olmaksa, bu hedefimize nasıl ulaşabiliriz birlikte inceleyelim.

Konunun örneklerle anlaşılmasını sağlamak için yazımızı iki bölüm halinde ele aldık. Bu bölümde başarılı hareket fotoğrafçılığı için gereken temel unsurları tanımlayarak kullanılan teknikleri açıklamaya başlayacağız. Gelecek bölümde bu teknikleri incelemeyi sürdürerek konuyu pekiştireceğiz.

MX Grand Prix 2009, Hezarfen, İstanbul. Pistin tepe noktasını aşan yarışçının dönüş hareketinin dondurulduğu bir an. Burada amacım kalabalık bir ortamda tek bir yarışçıyı arka plandan  izole edebilmekti. Uygun kadrajı ayarladıktan sonra diyafram öncelikli modda makina değerlerini kontrol ettim. Kompozisyon olarak genelde  hareket yönünde boşluk olması tercih edilse burada sol tarafta dağılan toprak  yığını dengeyi sağlıyor ve yarışçının hızı konusunda tamamlayıcı bir unsur görevi görüyor. 

Teknik veriler: Nikon D3, Nikkor 200-400mm, ISO 200, 1/1250sn, f/4. Sürekli autofocus, Diyafram öncelikli pozlandırma, tripod üzerinde hareketli kafa ile çekim

#

Temel Teknikler

Aksiyon fotoğrafçılığı dendiğinde, akla ilk olarak hızlı hareketin çok olduğu sporlar gelir. Bunun yanısıra günlük hayatta etrafımızda her zaman çok kısa sürede olup biten, hızlı hareket içeren bir çok aktivite, nesne gözümüzün önünde akar. Devamlı hareket halindeki çocuklar, sokakta hızla hareket eden araçlar, insanlar, bir sirkteki akrobatlar, haldeki satıcılar, köpeğimiz, katıldığımız bir eğlence ortamı, düğünler, sosyal aktiviteler vs. hepsi buna birer örnektir. Fotoğrafçı gözüyle istediğimiz, bu olayları ve anları yakalamak, bulunduğumuz andaki havayı, atmosferi, kendi yorumumuzla aktarmaktır.

#

F1 Grand Prix 2008, Istanbulpark, İstanbul. Açık tribünün yere en yakın bölümünden çekilen bir kare. Cepheden gelmesine ve viraj sonrası yavaşlamış olmasına rağmen yarış arabasını dondurabilmek için yüksek bir enstantane gerekti. Amacım mümkün olduğu kadar kadrajı dolduracak şekilde uygun bir kompozisyonda Ferrari yarışçısını görüntülemekti. Hareketi dondurmak için 1/1000 enstantane değerini ve yeteri kadar alan derinliği olması için f/8 diyafram seçtim. Uygun pozlandırma için ISO değerini artırdım. Uzun lens ile elde çekim yaparken yüksek enstantaneye rağmen elinizin titrememesi için azami dikkat gerekiyor. Tripod kullanımı seyirciler arasında çekim yapıldığından uygun değildi ama monopod kullanımı daha rahatlık sağlardı.

Teknik veriler: Nikon D300, Nikkor 300mm, TC-14II, ISO 640, 1/1000sn, f/8, sürekli autofocus, manuel pozlandırma

#

Başarılı aksiyon fotoğrafçılığı için iki ana unsur vardır:

1. Çekilen aktivite hakkında bilgi sahibi olmak

2. Temel aksiyon fotoğrafı tekniklerini bilmek ve uygulamak

    – Hareketi dondurmak (doğru enstantane)

    – Pan yapmak (düşük enstantaneyle hareketi takip etmek)

    – Netleme (takip ederken sürekli netleme ya da önceden netleme)

       yapmak

    – Kritik hareket anını (hareketi anlatacak anlam bütünlüğü)

       yakalamak

    – Zamanlama (deklanşöre basacağımız anı kestirmek)

#

Kadıköy-Sirkeci vapur hattında, 2008, İstanbul. Havadaki bir martının yüksek enstantaneyle çekimi. Başka bir çekime giderken bindiğim vapurda ekipmanı test etmek ve pratik yapmak için fırsat buldum. Işık her ne kadar en uygun yönden gelmese de yeteri kadar difüze olduğu için flaş kullanmadan uygun pozlandırmayı elde etmek mümkün oldu. Kuşu iki kanat ucu arasında net olarak yakalayabileceğim bir alan derinliği olacağını tahmin ettiğim noktaya kadar enstantane öncelikli modda hızı ayarladım. Sürekli netlemeyi yaparken ilk netlik noktası olarak kuşun gözünü seçtim, İki kanadın açık olduğu estetik bir kompozisyonu yakalayabildim. Enstantane değeri ne kadar yüksek olursa olsun, elle çekimlerde deklanşöre hafifçe basılması kritik netliğin yakalanmasında önemli oluyor.

Teknik veriler: Nikon D700, Nikkor 200mm, ISO 200, 1/1000sn, f/5, sürekli autofocus, enstantane öncelikli pozlandırma

#

Temel aksiyon fotoğrafı tekniklerinde başvuracağımız en etkili yöntemler;

– Yüksek enstantane ile hareketi dondurmak

– Düşük enstantane ile belirgin bir hareketi/hızı yansıtmak

olacaktır.

Bu iki seçenekten birini, çektiğimiz nesnenin hareketini tahmin ederek olası bir kompozisyonu yakalayacak şekilde takip etmemizle birleştirdiğimizde başarılı bir sonuç için gereken ana koşulları sağlamış oluruz.

Tabii kullandığımız tekniklerin arzu ettiğimiz sonuçları sağlaması ancak fotoğrafçı olarak yapacağımız zihinsel katkı ile mümkün olur. Başarılı sonuçlar elde etmek için konuya ve çekim tekniğine odaklanmamız gerekir. Çekim öncesinde yapılmış bir zihinsel hazırlığın sonuca etkisi yadsınamaz.

#

 MX Grand Prix 2009, Hezarfen, İstanbul. Havalanan bir yarışçının pist görevlileri ile aynı düzlemde resmedilmesiyle oluşan enteresan bir görüntü. Belli bir alan derinliğini ve yarışçının hareketini donduracağını tahmin ettiğim enstantaneyi ayarladıktan sonra yarışçının görevliler üzerinden geçmesini bekleyip deklanşöre bastım.  

Teknik veriler: Nikon D3, Nikkor 200-400mm, ISO 200, 1/1600sn, f/4, sürekli autofocus, matris pozlandırma 

 #

Konu hakkında bilgi sahibi olmak

Hareketli aktivite/nesne ile ilgili önceden bilgi sahibi olmak, çekebileceğimiz kareleri önceden kafamızda canlandırmak, hangi teknikleri kullanacağımızı planlamak, ekipmanımızı buna göre seçmek ve ayarlamak, nihai olarak nasıl bir fotoğraf elde edeceğimizi hayal etmek, tüm bu hazırlığın bir parçasıdır. Bu kısmın önemini ne kadar vurgulasak azdır.

Hızlıdan çok daha hızlıya kadar seyredebilecek bir aktivite anında nerede durulacağı, ne zaman deklanşöre basılacağı, hangi anların önemli olduğu ve kaçırılmaması gerektiği, ne gibi karelerin çekilebileceği vb. sonuca doğrudan etki eden unsurların önceden kestirilmesi gerekir.

Hareketli anın en önemli noktasını yakalayacak şekilde fotoğraf çekmek, estetik ve anlam olarak bütünlüğü sağlar (örneğin havaya zıplayan bir çocuğu en tepe noktada yakalamak, hızla seyir eden bir aracı yerden havalandığı anda fotoğraflamak vb.). Hareketin ne zaman oluşacağını tahmin etmek, buna göre makina ayarlarımızı önceden ayarlamak, kısaca önceden zihinsel ve teknik olarak kendimizi hazırlamış olmak başarı yolunda çok önemli bir adımdır.

#

MX1 Grand Prix 2009, Hezarfen, İstanbul. Yarışçıların dönüş yaptıkları bir tepe noktasında ilginç bir an. Yarışın dinamizmini aktaran iki yarışçının izole edildiği bir kare. Tripod üzerinde önceden kareyi, diyaframı ve netleme noktasını tespit ettikten sonra yarışçının gelmesini bekledim. Amacım birbirini takip eden iki yarışçıyı yakalayabilmekti. Peşisıra iki yarışçı beklerken, şansıma pistin düz tarafında yaklaşmakta olan başka bir yarışçıyı arka planda yakaladım.

Teknik veriler: Nikon D3, Nikkor 200-400mm, ISO 200, 1/1600sn, f/4, sürekli autofocus, diyafram öncelikli pozlandırma, tripod üzerinde hareketli kafa ile

# 

Aksiyon fotoğrafçılığında zamanlama herşey demektir. Kritik anı, hareketi vizörde gördüysek kaçırmışız demektir. Hareket anını yakalayabilmek için kareye aktarmak istediğimiz hareket anının çok kısa bir süre öncesinde deklanşöre basmamız gerekir. Çektiğimiz konu hakkında bilgi sahibi olmak tahmin ve planlama muhakememizi güçlendirir,  anlık zaman zarfında yakalanması güç olan kompozisyonları elde etmemize yardımcı olur.

Bazı çekimlerimizde hareket tekrar ederken tekniğimiz geliştirme ve hatalarımızı düzeltme fırsatı bulabiliriz. Ancak öyle durumlar vardır ki bir defa tekrar eder ve o anda doğru yerde, doğru ekipmanla hazır olmak, doğru teknikle kareyi yakalamak gerekir.

Ekipman

Hemen her türlü fotoğraf makinasıyla hareketli konu çekmek mümkündür. Küçük kompakt bir dijital makinayla da, eski bir TLR makinayla da doğru teknikle sonuç alabiliriz. Hareket anını yakalayabilmede en büyük engel, deklanşöre basıldığı an ile, fotoğrafın kaydedilmesi anına kadar geçen gecikme süresidir (shutter lag). DSLR’lar (ve SLR’lar) bu engeli aşmada en uygun ekipmandırlar, söz konusu gecikme süresi olabilecek en düşük seviyelerdedir.  Yine de makinanızın ayarlarına da bağlı olarak deklanşöre basılma anı aynı zamanda netleme ve pozlandırma işlevlerini de yerine getiriyor olacağından, bazı çekimlerinizde bu gecikmeyi hissedilir derecede yaşamanız kaçınılmaz olacaktır. DSLR’ların sunduğu bir diğer avantaj lens değişim imkanı sağlamalarıdır. DSLR’lar gerekli olabilecek enstantane değerlerini yakalamak için yüksek ISO seviyelerine çıkmanıza olanak sağlarlar.

Kullanacağımız lenslerin hızlı olması (düşük diyafram değerine sahip lensler, örneğin f/1.4, f/1.8, f/2.8) şart olmamakla beraber, hızlı lensler özellikle netlemede çok büyük fayda sağlarlar. Bunun yanısıra hareket halindeki konuyu arka plandan izole ederek daha etkili bir görüntü elde etme şansımız olur.

MX1 Grand Prix 2009, Hezarfen, İstanbul. Sol yukarıdaki boşluk bir kenara,kompozisyon olarak havada zıplayan 2 üçlü grup, inişli çıkışlı pistten gelen diğer motorlar, seyirciler ve saha görevlileri ile birlikte tüm yarışı aktaran özet bir kare.Yarışçılara çok yakın bir noktada pozisyon aldım. Amacım ön planda havada birden fazla yarışçıyı görüntüleyebilmekti. Bunun için yarışın başlangıç anını bekledim, zira ilk turdan sonra yarışçılar arasındaki mesafeler açıldığından aynı karede birden fazla yarışçıyı yakalamak zorlaşıyordu. Işık difüze olarak ters taraftan geldiği için havadaki yarışmacıların karanlık çıkma riski vardı. 2-3 metre mesafeden geçtikleri için yüzlerinde patlayacak flaşın yarışçıların konsantrasyonlarını bozabileceğini düşündüğümden flaş kullanmadım. Manuel pozlandırmada gökyüzünde patlamayı da dengeleyeceğini umduğum bir pozlandırma değeri seçtim. Perde hızı olarak hareketi havada dondurmak istediğim için 1/1000 olacak şekilde ayarladım, denk düşecek diyafram değeri yeteri kadar alan derinliği sağlıyor gözüküyordu. Ayarları yaptıktan sonra beklemeye başladım. Ön plandaki üçlünün kareye girdiğini farkettiğim anda deklanşöre bastım. Kadrajda şansıma arka planda bir üçlü yarışçı daha yakaladım. Dinamik aralık fazla olduğundan (en açık ve an koyu nokta arasındaki koyuluk farkı) RAW formattan dönüştürürken ön plandaki yarışçıların pozlandırmasını biraz daha artırmak gerekti.

Teknik veriler: Nikon D700, Nikkor 24-70mm, ISO 200, 1/1000sn, f/9, sürekli autofocus, manuel pozlandırma

#

Lens seçimi konuya uzaklığımıza ve bulunduğumuz ortama bağlıdır. Zoom/sabit ya da geniş açı/tele seçimi keza konuya ve ortam koşullarına göre yapılmalıdır.  Zoom lensler büyük esneklik sağlarlar, tele lensler (zoom özellikli ya da sabit) objeye yaklaşma ve arka plandan izole etme şansı verirler. Bu açıdan tele lens kullanımı daha sıkça tercih edilmektedir. Bazı durumlarda çektiğimiz objeye güvenlik ya da fiziksel kısıtlamalar nedeniyle belli bir mesafeden daha fazla yaklaşamayacağımız için tele lensler tek seçeneğimizdir.

Uzun tele kullanıyorsanız tripod kullanmanız gerekebilecektir. Bunun dışında hareketi rahat takip edebilmek için elle çekim en etkili yöntemdir. Gerektiği yerlerde tripod/monopod kullanabilirsiniz ama hızlı hareket etmeyi gerektiren ortamlarda elde çekimi tercih etmelisiniz. Tripod/monopod seçiminizde ayakların ve kafanın sağlam olması gerekir. Gerektiğinde makinayı hızlıca çıkartıp elinize alabilmek için buna uygun kafa kullanmak (quick release) kolaylık sağlar. Pan yapmak için 3 yönlü kafalar ballhead kafalara göre daha uygun olacaktır. Ekipmanınızı taşıyabileceğiniz kadarını bulunduracak şekilde basit tutmakta yarar vardır. Gereken durumlarda iki DSLR ve fotoğrafçı yeleği faydalı olacaktır.

Ortamdaki ışığın uygun ya da yeterli olmadığı durumlarda flaş kullanmak isteyebilirsiniz. Flaş kullanımında yaratıcı etkiler elde etmek mümkündür. Slow sync, rear sync gibi özellikleri kullanarak daha doğal ve yaratıcı etkiler elde edebilirsiniz. Slow sync ortam ışığı ve hareket düşük enstantanede kaydedilirken objenin dondurulmasına olanak sağlar. Rear sync, hareketi takip eden ışığın objeden sonra gelecek şekilde kaydedilmesinde kullanılır.

Flaşın arka planı etkilemediğinden emin olmalısınız, arka planın yeteri kadar ışık almasını sağlamalısınız. Uzak mesafelerden flaş kullanabilmek için Fresnel tepe yansıtıcı, radyo kontrollü uzaktan kumanda diğer seçeneklerinizdir. Flaşı tutacak bir arkadaşınız da bu konuda size yardımcı olabilir. Yüksek enstantane ile çekim yapmanız gereken bol ışıklı ortamlarda dolgu flaş olarak yüksek hızda senkronizasyona imkan verecek high-speed-sync özelliklerinden yararlanabilirsiniz.  Flaş kullanımında önemli bir husus da, etik olarak flaşı kullanmamayı tercih edeceğiniz durumların olmasıdır. Kritik bir anda koşucuların, yarışçıların yüzlerine aniden flaş çaktırmak istemeyebilirsiniz.

Kağıthane Yağlı Güreşleriı 2006, Kağıthane, İstanbul. Düşük enstantane ile çekimde zoom yapılarak elde edilen etki, güreşin hareketliliğini farklı bir şekilde yansıtıyor. Güreşçilerden birinin ani bir hareketini beklerken bu tekniği kullanarak değişik bir kare elde edebileceğimi düşündüm. 

Teknik veriler: Nikon D200, Nikkor 28-70mm, ISO 100, 1/25sn, f/22 , sürekli autofocus, diyafram ağırlıklı otomatik pozlandırma

 #

Netleme

Kullandığımız ekipman ne olursa olsun, en gelişmiş ve en hızlı netleme sistemine de sahip olsa, hareketli bir cismi takip edip sürekli olarak istenilen noktayı net tutmak her zaman mümkün değildir. Bu zorluğu ekipmanın teknik özelliklerinden faydalanarak azaltabiliriz ama çoğu kez kabul edilebilir ölçüde yokedebilmek için bazı teknikleri devreye sokmamız gerekir.

Başarılı netlemede başvuracağımız tekniklerden biri hareket eden nesneyi manuel/otomatik netleme yaparak takip etmektir (focus tracking). Manuel olarak netleme, gelişmiş otomatik netleme yapan makinalara kıyasla doğru uygulandığında kritik durumlarda daha hızlı ve doğru sonuç verebilir. Her zaman olduğu gibi bu tekniği kullanmada rahat olmamız için de önceden bol bol alıştırma yapmak gerekecektir.

Powerboat P1 Evolution Türkiye GP, İstanbul. 2000beygir gücü ve 7 tona varan ağırlıktaki teknelerin boğazda hareketli bir gün yaşattıkları yarıştan bir kare. Büyük bir hızla hareket eden tekneyi havada yakalamak için doğru anda hareketi dondurmak gerekti. Bu açıyı yakalamak için sahil kenarındaki bir teknenin güvertesine çıktım.

Teknik veriler: Nikon D3, Nikkor 200-400mm, ISO 100, 1/1000sn, f/5, sürekli autofocus, diyafram öncelikli pozlandırma

#

Kullanabileceğimiz bir diğer olanak önceden netlemedir (pre-focus). Bu yöntemde deklanşöre basacağımız anda hareketli nesnenin bulunacağı mesafeyi tahmin ederek önceden o noktaya netleme yapıyoruz, hareketli nesne netleme yaptığımız mesafeye geldiğinde sadece deklanşöre basarak çekimimizi tamamlıyoruz. Bu tekniği kullanırken otomatik netleme yapıyorsak deklanşöre basacağımız anda hareketin olmasını beklediğimiz noktaya netleme yaptıktan sonra, netliği bozmadan (AF lock tuşu, ya da deklanşörü yarı basılı tutarak) kompozisyonumu ayarlıyoruz, objenin istediğimiz noktaya gelmesini bekliyoruz. Alternatif olarak tamamen manuel netleme ile aynı şekilde çekimi gerçekleştirebiliriz.

Dikkat ederseniz bu teknikler hep doğru netlemeyi sağlamak ve fotoğrafın kaydedilmesine kadar geçen gecikmeyi (shutter lag) azaltmak içindir. Böylece harekete, kompozisyona daha fazla odaklanma şansına sahip oluruz.

Doğru netlemenin sağlanmasıyla ilgili bir diğer çekim tekniği, saniyede birden fazla kare çekmektir. Hareketi, örneğin saniyede 2 ile 5 arası değişebilecek ayarda sürekli çekim yaparak takip edebiliriz. Burada amaç belki ilk kare ile dördüncü yada beşinci kare net olamazken arada net bir kare yakalamaktır. Tabii her zaman garanti olmasa da değişik bir anı, yüz ifadesini, hareketi yakalama şansı da artmaktadır. Bu teknik her uygun kareyi yakalamanızı garanti etmez ama denediğinizde tatlı sürprizlerle karşılaşabilirsiniz.

Hemen hatırlatalım, sürekli olarak saniyede birden fazla kare çekmek mümkün olmayacaktır. Kullandığınız makinanın saniyede çekebildiği kare sayısı ile birlikte kullanılan hafıza kartının hızı, keza kullandığımız enstantane belli bir sınırı oluşturur. Hızlıca 4-5 kare çektikten hemen sonra asıl anda deklanşöre basamadığımızı görebiliriz, çünkü buffer dolmuştur, ya da hafıza kartı yazmasını tamamlayamamıştır. Filmli makina kullanıyorsak 36 pozun ne zaman dolacağını sürekli takip etmemiz gerekir. Bu tür pratik limitleri anlamak çekim anında hızlı ve doğru karar vermenizi kolaylaştırır.

Bir konuyu çekerken hareketi dondurma veya düşük enstantane ile hareketi karemize aktarma seçeneklerimizden bahsetmiştik. Burada çekim stratejisi olarak belki yaratıcılık olarak en iyisi olmasa da sonuç olarak doğru olacağını bildiğimiz kareleri çekip, benzer hareketli anlarda çeşitli denemeler yapmak isabetli olacaktır. Hiç birimiz yılda bir kere çekme fırsatı bulabileceğimiz bir yarışı gün boyu çektikten sonra eve geldiğimizde yüzlerce net olmayan fotoğrafla karşılaşmak istemeyiz. Özellikle dijital makinaların LCD ekranlarından yapılacak kontrollerin önemli olduğunu hatırlatalım. Fikir vermekle beaber, LCD ekranda net gözüken bir karenin, bilgisayar başında hiç de öyle olmadığını görebileceğimizi unutmayalım.

Son olarak netlemeyle yakından ilişkili bir husus olan alan derinliğine değinelim. Genelde hareketli nesneyi arka plandan izole etmek isteyeceğimiz için alan derinliğini az tutmaya çalışırız. Hatta birden fazla seçeneğimiz varsa, tercihimizi arka planı daha az belirgin tutacak şekilde yapmalıyız (açık diyafram).

#

Kağıthane Cirit Oyunları  2009, Kağıthane, İstanbul. Her anı hareketli olan ciritte yaklaşan rakip oyuncuyu takip eden atlı. Bulunduğum mesafeden pan yapacağım hızı 1/50sn olarak belirledim. Enstantane önceliği seçerek atı takip etmeye başladım. Vizörde atlıyı aynı yerde tutmaya gayret ederek tam karşımdayken deklanşöre basıp pan hareketini tamamladım. Atın gövdesi ve binici kabul edilebilir bir netlikte, ayaklar ve kuyruk kompozisyonel bütünlüğü sağlıyor. Yüksek bir perde hızında arka plandaki seyirciler dikkat dağıtabilecekken burada estetik bir fon oluşturuyor.

Teknik veriler: Nikon D3, Nikkor 70-200mm, TC-14II, ISO 200, 1/50sn, f/18. Sürekli autofocus, enstantane öncelikli pozlandırma

#

 

Gelecek yazıda panning tekniğini detaylı olarak inceleyecek ve hareket fotoğrafçılığında çekime etki eden faktörleri gözden geçireceğiz.

-ekg